ETİK MASKELERİN ARDINDAKİ HAKİKAT ARAYIŞI

 

Güneşin insanoğluna geçici olarak veda etmesine ramak kala, evimin balkonunda açık bir sigara tadında, yaşam dünyamızı ve toplumsal ilişkilerimizdeki faydacı, bencil, verimsiz olan sığ yapıyı düşünüyorum. Bu akşam saatinin loş ışığında, insan ilişkilerindeki sorunun temel kaynağı nedir diye kendime sorarken, etrafıma ölü balık gözleriyle bakıyorum. Kanımca, sorunun özü insanın kendine ve insan olarak insana ait etik bilgi eksikliğidir. Peki, tam olarak nedir bu "etik"? Etik kelimesi köken olarak eski Yunanca "ethos" sözcüğünden gelmektedir. Temel anlamı "karakter, huy" iken, çoğul anlamıyla "bir topluluğun, bir grubun yaşama biçimi" şeklindedir. Ancak "etik" sözcüğünün asıl özü ve cevheri kişiyle, bireyin kendisiyle ilgilidir. Etiğin tarihsel temellerini atan filozof olarak kabul edilen Sokrates (MÖ 469-399), "KENDİNİ BİL" ve "SORGULANMAYAN BİR YAŞAM YAŞANMAYA DEĞMEZ" sözleriyle, kişinin kendi hakkında bilgi edinmesinin ve kendini bilerek yaşamasının vazgeçilmez önemini vurgulamıştır. Sokrates'in bu öğretisi, kişinin kendinden yola çıkarak diğer insanlarla, dünyayla ve yaşamla ilişkilerini derinlemesine gözden geçirmesi gerektiğini işaret eder. Bu sorgulamanın sonucunda, doğru ve iyi bir yaşamın ne olduğu sorusunun çözümüne ulaşacağımızı söyleyerek, etiğin gerçek anlamını çoktan biz insanoğluna göstermiştir. İşte şimdi daha net anlayabiliyorum gündelik hayatta faydacı bir yapışkanla yüzlerimize takılan maskelerin ardındaki boşluğu...

Bu noktada toplumsal düşüncede bir kavram kargaşası olduğu kanaatindeyim. İnsanoğlu "etik" denildiği zaman çoğunlukla belirli bir topluluğa, yer ve zamana bağlı değerlilik ölçütleri veya kurallar-ilkeler bütünü olarak düşünmekte ve eylemlerini bu tarihsel ve sosyal nitelikli olgu üzerinden şekillendirmektedir. Halbuki bu tanım etiğin değil, ahlakın tanımıdır.

Etik ise daha kapsamlı bir biçimde bilgi alanını ifade eder; filozofun ahlaki olguları sorgularken kullandığı, etik alanın dinamik ve canlı bilgisidir. Etik, ahlaki fenomenlerin ardındaki düşünsel temelleri araştırır, 'neden' sorusunu sorar ve evrensel ilkelere ulaşmaya çalışır. Bir bakıma ahlakın meta-disiplinidir; ahlaki kavramların yapısını, kökenini, anlamını ve geçerliliğini inceler.

Ahlak belirli bir toplum içinde kabul görmüş, benimsenmiş ve yaşanan ilişkilerde kendini gösteren değer yargıları, kurallar ve ilkeler topluluğu iken; etik, bu ahlaki değerlerin özünü, temellerini ve kaynağını araştıran, sorgulayan felsefenin bir disiplinidir. Ahlak tarihsel ve sosyal olarak değişebilirken, etik evrensel ilkelere ulaşma gayretindedir.

İşte bu ayrımı ve etiğin derindeki anlamını kavrayarak, insanoğlu kendini, toplumsal ilişkilerini ve yaşamı sorguladığında, Aristoteles'in "eudaimonia" dediği o gerçek mutluluk, o istemese de karşısında kendini gösterecektir. Etik bilinci, sadece kurallar bütününü değil, insanın kendi özüyle kurduğu dürüst ilişkiyi de içerir. Bu ilişki kurulduğunda, maskelerin ardındaki hakikat kendini açığa çıkaracak ve toplumsal ilişkilerimizdeki sığlık yerini derinlikli bir anlayışa bırakacaktır. Belki de günbatımında düşündüğüm bu sorunun çözümü, Sokrates'in iki bin dört yüz yıl önce söylediği o basit gibi görünen ama derin anlam taşıyan sözünde gizlidir: Kendini bil. Toplumun sana giydirdiği kostümleri bir kenara bırak ve gerçek karakterini, özünü tanı. İşte o zaman, etik bilginin ışığında, insan olmanın gerçek değerini ve sorumluluğunu kavrayabilirsin.